فراتر از زمین 4

فراتر از زمین 4

ستاره ها

در شب های صاف و تاریک می توانید صدها ستاره ی چشمک زن را در آسمان ببینید. این ستاره ها مانند خورشید ما کره های بسیار بزرگ و درخشانی از گازند اما چون فاصله ی آن ها تا زمین نسبت به خورشید بسیار بیشتر کم نور تر به نظر می رسد. حتی نور نزیک ترین ستاره ها چندین سال طول می کشد تا به ما برسد. ما ستاره ها را از میان هوایی می بینیم که دائماً متلاطم است، بنابراین نور ستاره ها ثابت نیست و به نظر می رسد که سوسو می زند. علت درخشندگی ستاره ها انرژی هسته ای است که از جوش خوردن ذره های گاز هیدروژن به یکدیگر در مرکز ستاره تولید می شود. دانشمندان این پدیده را همجوشی یا گداخت هسته ای می نامند.

خورشید ما ستاره ای است معمولی در میان میلیون ها ستاره. تمام ستاره ها با سرعت در فضا حرکت می کنند اما چون فاصله ی آن ها از ما خیلی زیاد است، بی حرکت به نظر می رسند. طرح هایی که ستاره ها در آسمان می سازند ثابت است. شاید گاهی شنیده باشید که مردم می گویند ستاره ای به زمین افتاد. آنچه به زمین می افتد واقعاً ستاره نیست بلکه شهاب است. شهاب تکه هایی کوچک از سنگ و غبار که به جو زمین برخورد می کند گفته می شود.

ستاره ها چگونه ساخته می شوند؟

همیشه در عالم ستاره ساخته می شود. ستاره ها از توده هایی از گاز و غبار در فضا ساخته می شوند. هنگامی که تراکم توده های گاز و غبار آغاز می شود، نیروی گرانش آن ها را با قدرت بیشتری به سوی هم می کشد. مرکز این توده گرم تر و متراکم تر می شود تا این که گاز ها آنقدر داغ شوند که گداخت هسته ای بتواند در مرکز توده آغاز شود. هنگامی که چنین اتفاقی رخ دهد ستاره ای متولد شده است. اخترشناسان در ابر های گازی فضا به دنبال ستاره های جدید می گردند. اغلب، تعداد زیادی  ستاره نزدیک یکدیگر در ابر بزرگی شکل می گیرند و خوشه ای می سازند. جرم کوچک ترین ستاره ها در حدود یک دهم خورشید است. بزرگترین آن ها ممکن است پنجاه بار سنگین تر از خورشید باشند.

نکته: سیاره ها، که بسیار به زمین نزدیک ترند، نسبت به ستاره ها نور یکنواخت تری دارند.

 رنگ ستاره ها

اگر ستاره های درخشان را با دقت نگاه کنید، ممکن است متوجه شوید که برخی از آن ها کاملاً سرخ اند در حالی که ستاره های دیگر سفید یا مایل به آبی اند؛ خورشید ما ستاره ای زرد است. رنگ ستاره ها در عکس ها بهتر دیده می شود. دلیل این که ستاره ها با رنگ های مختلفی می درخشند این است که بعضی از آن ها داغ تر از بعضی دیگرند. دمای سطح خورشید در حدود 6000 درجه ی  سانتی گراد است. ستاره های سرخ سرد ترند و دمای ستاره های آبی در حدود 10000درجه ی سانتی گراد یا بیشتر است. این تغییر رنگ ها مشابه تغییر رنگ قطعه فلزی است که در کوره گرما ببیند. فلز ابتدا به رنگ سرخ می تابد، سپس درخشان تر و زرد می شود تا به سفید داغ می رسد.

غول ها و کوتوله ها

هرچند ستاره ها آنقدر از ما دور اند که حتی با بزرگترین تلسکوپ های دنیا هم آن ها را به صورت نقطه هایی نورانی می بینیم، اخترشناسان دریافته اند که اندازه ی ستاره ها بسیار با هم تفاوت دارد. اغلب، بزرگترین آن ها را « غول » و کوچک ترین آن ها را « کوتوله » می نامند.

خورشید ستاره ی نسبتاً کوچکی است، اما ستاره های کوچک تر از آن هم وجود دارند. قطر ستاره های خاصی که کوتوله ی سفید نامیده می شوند، کم تر از یک صدم قطر خورشید است. در عوض، ستاره هایی هم هستند که آنقدر باد کرده اند که حجمشان چند صد برابر حجم خورشید شده است. ستاره ی سرخ درخشانی به نام اِبط الجوزا که در صورت فلکی جبار قرار دارد، در حدود 500 برابر خورشید است. اگر اِبط الجوزا در مرکز منظومه ی شمسی قرار می گرفت، زمین را می بلعید و تا نزدیک مشتری می رسید. 

خوشه های ستاره ای

ستاره ها اغلب خانواده هایی تشکیل می دهند که خوشه نامیده می شود. یکی از آشنا ترین و ساده ترین خوشه ها برای رصد خوشه ی پروین یا هفت خواهران ( ثریا ) است که در صورت فلکی ثور قرار دارد. این خوشه شش ستاره ی درخشان و تعداد زیادی ستاره ی دیگر دارد که با تلسکوپ می توان آن ها را رصد کرد. در عکس های خوشه ی پروینگاز درخشانی بین ستاره ها دیده می شود. تعداد زیادی خوشه ی زیبای دیگر شبیه به خوشه ی پروین وجود دارد که هر کدام چند صد ستاره دارند.

نوع دیگری خوشه ی ستاره ای هم وجود دارد که در آن هزاران ستاره به به طور فشرده در کره ای کنار هم جای گرفته اند. این نوع خوشه را به دلیل شکل ظاهری اش خوشه ی کروی می نامند.

ستاره های دوتایی

خورشید ستاره ی تنهایی است، اما این تنها بودن در بین ستاره ها کاملا ً غیر عادی است. اغلب ستاره ها به صورت زوج یا دوتایی کنار هم اند. نیروی گرانش آن ها را کنار یکدیگر نگه می دارد و آن ها در مداری به دور هم می گردند، درست همانند سیاره ها که به درر خورشید می گردند. درخشان ترین ستاره ی آسمان شب، یعنی « شعرای یمانی » دوتایی است. نزدیک ترین ستاره به منظومه ی شمسی، پروکسیما یا قنطورس و دو شریک آن ها، ستاره ای سه ستاره می سازند که آلفا نامیده می شود. یک ستاره ی « دوتایی مضاعف » مشهور، شامل چهار ستاره، در صورت فلکی شلیاق قرار دارد.

گاهی دو عضو یک مجموعه ی دوتایی از جلو هم عبور می کنند. در نتیجه قسمتی از نور یک ستاره پوشیده می شود و زوج ستاره را به مدت کوتاهی کم نور تر می بینیم. معروف ترین دوتایی از این نوع، راس الغول نامیده می شود.

ستاره های متغیر

ممکن است تصور کنید که تمام ستاره ها به طور دائم می درخشند، اما این طور نیست و درخشندگی برخی از آن ها کم و زیاد می شود. این ستاره ها را ستاره های متغیر می نامند. نور تعدادی از آن ها به طور منظم تغیییر می کند، اما گروهی دیگر به طور ناگهانی و نامنظم کم نور و پر نور می شوند. دلیل این تغییر نور ممکن است تپیدن ستاره و یا ایجاد شراره ای درخشان باشد. برخی از ستاره های متغیر، دوتایی هایی هستند که موادشان به هم منتقل می شود.

درخشندگی بعضی از ستاره ها به شدت تغیییر می کند، مثل ستاره ی میرا که گاهی با چشم دیده می شود و سپس آن قدر کم نور می شود که از دید خارج می شود. درخشندگی ستاره های دیگر، مثل ستاره ی قطبی، آنقدر کم تغییر می کند که با رصد های معمولی حس نمی شود.