زمین سیاره ی حیات

زمین، یکی از سیاره های منظومه ی شمسی است. زمین از آن رو با بقیه ی سیاره ها فرق دارد که در جوّ آن اکسیژن هست و در نتیجه زیستن در آن امکان پذیر شده است. زمین روی مداری بزرگ، سال یک بار به دور خورشید می گردد. این گردش، باعث پیدایش فصل ها می شود. زمین همچنین در طول هر 24 ساعت، یک بار به دور خود می چرخد. حاصل این چرخش نیز پیدایش روز و شب است.

زمین در فضا

اگر زمین با بسیاری از سیاره ها یا خورشید مقایسه شود، بسیار کوچک است. سیاره های عطارد، زهره، مریخ و پولوتو، از زمین کوچک ترند. اما مشترب و زحل صدها بار از زمین بزرگترند. از دهه ی 1960 میلادی به این طرف، توانسته ایم زمین را از فضا ببینیم. عکس هایی که ماهواره ها از زمین گرفته اند، آن را کره ای آبی رنگ نشان می دهند که قسمت های زیادی از سطحش را ابر های چرخان پوشانده است. با نگاهی دقیق تر، می توان بعضی از پدیده های سطحی مانند شکل قاره ها، رشته کوه های پوشیده از یرف و حتی رودخانه ها و شهرها را مشاهده کرد.

ساختمان درونی زمین

دانشمندان به درستی نمی دانند ساختمان داخل زمین چگونه است.ما در بیرونی ترین لایه ی زمین زندگی می کنیم که از سنگ ساخته شده و بعضی از قسمت های آن را آب پوشانده است. به این لایه پوسته گفته می شود. درون زمین بسیار گرم است و در پایین تر از عمق 70 کیلومتری سنگ ها حالتی نیمه مذاب دارند. این مطلب از این جا روشن شده است که وقتی معدن چیان در داخل معادن عمیق پایین می روند، سنگ ها به تدریج داغ تر می شوند.

بعد از پوسته، گوشته ی زمین قرار دارد که در قسمت های نزدیک به پوسته حالتی نیمه جامد دارد، اما در پایین جامد است. در وسط گوشته نیز هسته ی زمین است که از دو قسمت داخلی و خارجی تشکیل می شود. هسته ی خارجی حالت مایع دارد، اما هسته ی داخلی جامد است.

منشأ زمین

درباره ی پیدایش عالم اطلاع چندانی نداریم. رایج ترین توضیحی که در این مورد آورده شده، نظریه ی « انفجار بزرگ است » است. بر اساس این ای نظریه، انفجاری عظیم در گذشته های دور صورت گرفت که در نتیجه ی آن، ذرات گاز و غبار در همه جهت شروع به چرخیدن کردند. به تدریج کهکشان ها و منظومه ها از این توده ی عظیم به وجود آمدند. منظومه ی شمسی ما نیز احتمالاً در حدود 5 میلیارد سال پیش شکل گرفته است. زمین نیز در همان زمان به صورت توده ای احتمالاً داغ در آمد. سپس آرام آرام شروع به سرد شدن کرد، به طوری که پوسته ای روی آن تشکیل شد. احتمالاً ضخامت پوسته ی اولیه زمین، بسیار اندک بوده است. سنگ های مذاب، در دمایی بین 800 تا 1500 درجه ی سانتی گراد، جامد می شوند. پس لابد دمای سطح زمین اولیه بسیار زیاد بوده است. زمین اولیه جو نداشت. گاز هایی که از دهانه ی آتشفشان ها خارج می شد، در سطح زمین پراکنده شد و جو اولیه ای را به وجود آورد. در این جو اولیه، اکسیژنی وجود نداشت. نخستین جانداران در حدود 3 میلیار سال پیش از اکسیژن آزاد  جو استفاده نمی کردند. بعد ها که گیاهان سبز پدید آمدند، اکسیژن حاصل از فرایند فتوسنتز را به هوا فرستادند و آن را به جو افزودند.

جابه جایی قاره ها

دقیقاً مشخص نیست که قاره ها و اقیانوس ها در زمین اولیه چه شکلی داشته اند. در طول هزار ها میلیون سال تاریخ زمین، تغییرات حاصل در زمین آن قدر زیاد بوده که شکل نخستین آن از میان رفته است.

اما یقین داریم که در گذشته های دور، چهره ی زمین با وضع امروزی آن متفاوت بوده است. قاره ها و اقیانوس ها تغییر شکل داده اند. مثلاً، در 200 میلیون سال پیش اقیانوس اطلس وجود نداشت. امریکای شمالی، اروپا و قسمتی از آسیا، به هم چسبیده بودند و قاره ای بزرگ به نام اوراسیا تشکیل می دادند. امریکای جنوبی، آفریقا، هندوستان، استرالیا و جنوبگان نیز یک قاره ی عظیم جنوبی به نام گندوانا می ساختند. امروزه، می توانیم بفهمیم که اقیانوس اطلس چگونه تشکیل شد و در هر زمان، چه قدر وسعت داشت.

جابه جایی قاره ها وقتی روشن می شود که به شباهت زیاد شکل حاشیه ی آن ها توجه کنیم. مثلاً، انطباق کناره های امریکای جنوبی و آفریقا زیاد است. همچنین سن سنگ های تشکیل دهنده ی بستر اقیانوس را می توان به دقت اندازه گیری کرد. هر چه از وسط اقیانوس به کناره ها نزدیک شویم، سن سنگ ها بیشتر می شود. علت آن است که در وسط اقینوس اطلس شکاف عمیقی وجود دارد که شبیه رشته ای از آنشفشان های کوچک است. سنگ های مذاب از داخل این شکاف ها خارج می شوند و با فشاری که وارد می آورند، دو نیمه ی اقیانوس اطلس را باز تر می کنند. با ایجاد بستر جدید اقیانوس ، آفریقا به سوی شرق و آمریکا جنوبی به سمت غرب می رود. البته سرعت این جابه جایی بین 1 تا 10 سانتی متر در سال است.

سطح زمین از چند صفحه ی عظیم تشکیل شده است و این صفحه ها در جهات مختلف در حرکتند. امریکای شمالی، سرانجام از غرب به روسیه می رسدو کالیفرنیا ممکن است از آمریکای شمالی جدا شود و آفریقا ممکن است به سمت شمال حرکت کند و مدیترانه را از بین ببرد.