فراتر از زمین 3

فراتر از زمین 3

زمین یکی از نه سیاره ای است که در منظومه ی شمسی به دور خورشید می گردند. سیاره ها به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از: عطارد (تیر)، زهره (ناهید)، زمین، مریخ (بهرام)، مشتری (برجیس)، زحل (کیوان)، اورانوس، نپتون و پلوتو. تاکنون سیاره هایی که

دور ستاره ای دیگر درحال گردش باشند کشف نشده اند.

قمرها

اغلب سیاره ها قمرهایی دارند که به دورشان می گردند. بزرگ ترین قمرها از نظر اندازه مشابه عطاردند اما تعداد بسیار زیادی قمر کوچک به اندازه ی تکه سنگ هم وجود دارد.

بزرگترین قمرها عبارتند از: قمر زمین، چهار قمر مشتری که گالیله آن ها را کشف کرد و نامشان یو، اروپا، گانیمد، و کالیستو است. تیتان قمر زحل و تریتون که به دور نپتون می گردد.

مریخ دو قمر کوچک دارد که فرموس و دیموس نام دارند. این نام ها کلمه های یونانی اند به معنا ی « ترس» و « وحشت». مشتری حد اقل شانزده قمر، زحل بیست و دو، اورانوس پانزده، نپتون هشت و پلوتو یک قمر به نام کارن دارد.

حلقه های اطراف سیاره ها

گرداگرد زحل را مجموعه ی زیبایی از حلقه ها احاطه کرده است که از تعداد بی شماری از ذره های غبار و تکه سنگ ها در نواری با ضخامت کم تر از 200 متر تشکیل شده است. گالیله، هنگامی که در سال 1610 میلادی [989 هجری شمسی] با تلسکوپش زحل را نگاه می کرد، نخستین کسی بود که این حلقه ها را دید. آن ها را به سادگی می توان با تلسکوپ کوچک مشاهده کرد. در سال 1977 میلادی [1356 هجری شمسی] اختر شناسان کشف کردند که اورانوس هم چندین حلقه ی نازک دارد. این حلقه ها آن قدر کم نورند که دیده نمی شوند و فقط هنگامی می توان به وجود آن ها پی برد که اورانوس از کنار ستاره ای عبور کند و حلقه هایش لحظه هایی نور آن ستاره را بپوشانند. مشتری حلقه ی نازکی دارد که فظا پیما ی ویجر1 در سال 1979 میلادی [1358 هجری شمسی] آن را کشف کرد. در سال 1989 میلادی [1368 هجری شمسی] ویجر2 سه حلقه در اطراف نپتون یافت.

عطارد ( تیر)

عطار سیاره ی سنگی کوچکی است که به قطر 4900 کیلومتر که 58 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد. این سیاره خورشید را در مدت 88 روز دور می زند. دیدن عطارد در آسمان دشوار است، حتی اگر بسیار درخشان باشد، زیرا همیشه نزدیک خورشید است. عطارد در هر 59 روز یک بار به دور خود می چرخد. دما سمتی که رو به خورشید است  به 400 درجه ی سانتیگراد می رسد اما در شب تا 170- سانتیگراد پایین می آید زیرا جوی وجود ندارد که گرما را حفظ کند. عکس هایی که فضا پیمای مارینر10 در سال 1974 میلادی [1353 هجری شمسی] از عطارد گرفت نشان می دهد که این سیاره با حفره ها و دشت های متعددی بسیار شبیه به ماه به نظر می رسد.

زهره ( ناهید)

زهره نزدیک ترین ساره به زمین و درخشان ترین سیاره ی آسمان است. زهره سیاره ای است سنگی که 108 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد. این سیاره با قطر 12100 کیلومتر کمی از زمین کوچک تر است. زهره جوی غلیظ از دی اکسید کربن دارد که مانند گلخانه ای گرمای آن را حبس میکند و ابر های متراکمی در خود دارد. این سیاره با دمای 500 درجه ی سانتیگراد، حتی از عطارد هم گرم تر است.  سطح زهره را نمی توان از میان ابرهای آن دید، اما فضا پیما هایی که به دور  زهره گشته اند با استفاده از رادار، نقشه هایی از آن تهیه کرده اند. در این نقشه ها کوه ها، دشت ها و حفره ها دیده می شوند.

زمین

سیاره ی زمین از چندین جهت در منظومه ی شمسی یکتاست. شاید مهم ترین آن ها، وجود حیات است. حیاتی که ما می شناسیم، نیاز به  آب دارد و سه چهارم از سطح زمین را اقیانوس ها پوشانده اند. از دید ناظری در فضا، زمین سیاره ای آبی رنگ با ابر های سفید متحرک است. باد و باران عوامل پر قدرتی هستند که تغییرات بزرگی در سطح زمین ایجاد می کنند. حرکت پوسته ی زمین و آتشفشان ها کوه های جدیدی را به وجود می آورند. درون زمین، برخلاف سیاره های سنگی دیگر، بسیار فعال است. قطر زمین 12750 کیلومتر و فاصله ی آن از خورشید 150 میلیون کیلومتر است.

مریخ ( بهرام)

بیشتر اطلاعات ما درباره ی مریخ به کک دو فضا پیمای وایکینگ به دست آمده است که در سال 1976 میلادی [1355 هجری شمسی] بر سطح این سیاره فرود آمدند. این سیاره ی سنگی کوچک 6800 کیلومتر قطر دارد و فاصله ی آن با خورشید 228 میلیون کیلومتر است. تمام سطح این سیاره بیابانی است و پوشیده از خاک و سنگ های  نارنجی- سرخ. در مریخ حفره و چندین  آتشفشان خاموش بزرگ هم وجود دارد. آب در آن وجود ندارد و جو دی اکسید کربنی اش بسار رقیق است. مریخ هم مانند زمین فصل هایی دارد. در طول سال مریخی،  که تقریباً حدود دو سال زمینی است، کلاهک های قطبی آن، که یخ هایی از جنس دی اکسید کربن منجمدند، در زمستان گسترش میابند و در تابستان دوباره کوچک می شوند.

 مشتری ( برجیس) و قمرهایش

مشتری غول منظومه ی شمسی، 778 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد و قطر آن در استوا 142800 کیلومتر است. بیش از هزار زمین را می توان در مشتری جای داد و جرم این سیاره بیش تر از مجموع جرم تمام سیاره های دیگر است. این سیاره، بعد از زهره، درخشان ترین سیاره ی آسمان است.

مشتری در کم تره از ده ساعت یک بار به دور محورش  می چرخد و نوار های رنگی ابر هی پیرامونش را با خود می گرداند. مشتری بر خلاف سیاره های سنگی، کره ی بسیار بزرگی است از گاز، عمدتاً هیدروژن، و در زیر ابرهایش سطح جامدی وجود ندارد. بزرگترین عارضه ی ابری این سیاره، لکه ی سرخ بزرگ است که حد اقل از 140 سال پیش وجود داشته است.

چهار قمر بزرگ مشتری را می توان به آسانی با تلسکوپی کوچک به صورت نقاط نورانی کوچکی در کنارسیاره مشاهده کرد. موقعیت آنها نسبت بهم روز به روز تغییر می کند وهرکدام دوره ی تناوب خاص خود دارد. فضا پیماهای  ویجر در سال 1979 میلادی [1358 هجری شمسی] از نزدیک عکس هایی از این قمرها گرفتند که برای نحستین بار شکل ظاهری آن ها را نشان می داد.

یو از همه ی قمرهای مشتری عجیب تر است. این قمر چندین آتش فشان فعال دارد که از آن ها گوگرد استخراج می شود و همین پدیده رنگ سطح سیاره را ترکیبی از زرد نارنجی و سرخ کرده است. در سطح کالیستو آثار شدیدترین برخورد های شهاب سنگی در منظومه ی شمسی وجود دارد، اما حفره های سطح گانیمد از حفره های کالیستو بزرگ ترند. قمر اروپا سطحی یخی دارد که تعداد زیادی خط تیره ی مرموز آن را پوشانده اند.

زحل ( کیوان)

زحل از بسیاری از جهات نمونه کوچک مشتری است، کره گازی با قطر120000 کیلومتر در استوا. بزرگترین تفاوت آن ها نوار های ابری بسیار کم نورتر و نیز حلقه های حیرت انگیز زحل است. زحل در فاصله ی 1427 میلیون کیلومتری، هر 29 سال، یکبار به دور خورشید می گردد. با حرکت زحل، در زمان های مختلف، حلقه های آن تحت زاویه های متفاوت دیده می شوند. در هر دوره ی 29 ساله دوبار آن ها را از پهلو می بینی، و چون این حلقه ها بسیار نازک اند به نظر می رسد که در این زمان ها به کلی ناپدید می شوند. بزرگ ترین قمر زحل، تیتان، تنها قمر منظومه ی شمسی است که جو دارد. ابزار های  فضا پیمای ویجر دریافتند که این جو بیش تر از گاز نیتروژن ساخته شده است. ابرهای سرخ ضخیم مانع دیدن سطح سنگی تیتان می شوند.

اورانوس، نپتون و پلوتو

از عطارد تا زحل، تمام سیاره ها آن قدر درخشان اند که می توان آن ها را به سادگی با چشم در آسمان دید. اورانوس نخستین سیاره ای بود ک ب کمک تلسکوپ کشف شد. ویلیام هرشل آن را در سال 1781 میلادی [1160 هجری شمسی] به طور اتفاقی کشف کرد.

پس از چند سال، اختر شناسان متوجه شدند که اورانوس در مسیر پیش بینی شده حرکت نمی کند. آن ها این احتمال را مطرح کردند که شاید کشش گرانشی سیاره ای ناشناخته بر اورانوس تاثیر می گذارد. دو ریاضی دان محل این سیاره ی کشف نشده را محاسبه کردند. پیش گویی آن ها در سال 1846 میلادی [1225 هجری شمسی] به کشف نپتون منجر شد. برخی از اختر شناسان معتقد بودند که سیاره ی دیگری هم باید وجود داشته باشد. آن ها به جستجو ادامه دادند و سرانجام پلوتو در سال 1930 میلادی[1309 هجری شمسی] کشف شد.  اورانوس و نپتون سیاره های گازی مشابهی هستند و اندازه ی هر کدام در حدود چهار برابر زمین است. اورانوس حول محوری به دور خود می چرخد که 98 درجه انحراف دارد، بنابراین به نظر می رسد که این سیاره به پهلو خوابیده است. نپتون حداقل هشت قمر دارد. قمر بزرگ آن، تریتون، تقریبا هم اندازه ی قمر زمین است. پلوتو، دورترین سیاره، سیاره ای کوچک و یخ زده که قطر آن حدود یک سوم قطر ماه است. این سیاره در هر 248 سال یک بار مدار بیضوی خود را طی می کند و فاصله اش از خورشید بین 4400 و 7400 میلیون کیلومتر تغییر می کند. در این فاصله گرمای بسیار کمی دریافت می کند و احتمالاً دمایش  در حدود 230- سانتیگراد است. کارن، قمر پلوتو، در سال 1978 میلادی [1357 هجری شمسی] در عکس هایی که با تلسکوپی بزرگ در امریکا از آن گرفته بودند، کشف شد. قطر اورانوس 52400 کیلومتر و فاصله آن از خورشید2870 میلیو کیلومتر است. قطر نپتون 48600 کیلومتر و فاصله اش از خورشید 4497 میلیون کیلومتر است.